Sandomierz położony malowniczo nad brzegiem Wisły, nazywany jest często Małym Rzymem, bo podobnie jak stolica Włoch – wybudowany został na siedmiu wzgórzach. Mimo bogatej historii i wielu atrakcji, prawdziwą popularność wśród polskich turystów zdobył dopiero niedawno, dzięki serialowi “Ojciec Mateusz”. Nigdy wcześniej nie byłam w Sandomierzu, a Krzysztof zawsze opowiadał jak bardzo lubi to miejsce. Teraz mogę tylko żałować, że tak późno tu dotarłam, bo Sandomierz ma niepowtarzalny klimat i urok. Ma też wszystko by stać się idealnym kierunkiem na weekendowy wyjazd. Dlatego jeśli podobnie jak ja, z bliżej nieokreślonych powodów, zwlekaliście z wizytą w tym mieście, czym prędzej nadróbcie zaległości! Mamy nadzieję, że nasz przewodnik będzie dla Was zachętą i inspiracją do jego odkrywania!
Zobaczcie 12 rzeczy, które naszym zdaniem warto zrobić, będąc w Sandomierzu!
1. Wejdź na szczyt Bramy Opatowskiej i zobacz Sandomierz z góry
Jedną z pierwszych atrakcji na które trafia większość turystów na sandomierskiej starówce jest Brama Opatowska. To główne, reprezentacyjne wejście do zabytkowej części miasta, a jednocześnie jedyna zachowana do dziś spośród czterech bram, które niegdyś strzegły wjazdu do Sandomierza. Poza Opatowską do serca miasta prowadziły jeszcze bramy: Zawichojska, Lubelska i Krakowska oraz dwie furty, spośród których zachowała się tylko jedna – Dominikańska, nazywana Uchem Igielnym.
Brama Opatowska zbudowana została w stylu gotyckim, około 1362 roku za panowania Kazimierza Wielkiego, ale jej zwieńczenie, czyli attykę, dobudowano w wieku XVI. Na szczycie wieży, mniej więcej na wysokości 32 metrów znajduje się dostępny dla zwiedzających taras widokowy, z którego rozciąga się przepiękny widok na miasto i otaczające go okolice.
Brama czynna jest codziennie. Od połowy kwietnia do września od 9 do 19, a od października do połowy kwietnia od 9 do 17. Bilety wstępu kosztują 12 PLN -normalny i 10 PLN – ulgowy.
2. Zobacz sandomierski Rynek i urocze kamienice
Idąc prosto od Bramy Opatowskiej ulicą Opatowską, traficie wprost na sandomierski, nietypowy – bo spadzisty – Rynek. Przez wielu uważany jest on za najpiękniejszy w Polsce. Ze wszystkich stron otoczony jest pięknymi kolorowymi kamienicami. W centralnym punkcie mieści się XIV-wieczny ratusz, który jest mieszanką stylów architektonicznych: gotyckiego (fasada), renesansowego (zwieńczenie w kształcie jaskółczych ogonów) i barokowego (ośmioboczna wieża). Przed Ratuszem stoi także figura Matki Boskiej i studnia miejska. Spośród licznych kamienic warto zwrócić szczególną uwagę na Kamienicę Oleśnickich z podcieniami – nr 10.
W południowo-zachodnim rogu rynku ustawiono w 2004 roku ogromną kotwicę z łańcuchem sterczącym ku górze i symbolicznie sięgającym ku niebu. Instalację nazwano Zakotwiczeniem Nieba i jak się okazuje ma ona wielu zwolenników, ale także przeciwników! Musicie więc sami ocenić czy pasuje do sandomierskiego rynku.
W 2017 roku sandomierską starówkę uznano za pomnik historii, mający szczególne znaczenie dla narodowego dziedzictwa Polski. Zamówcie kawę lub ciasto w jednej z okolicznych kawiarni i znajdźcie swoją ulubioną kamienicę na rynku!
3. Poznaj niecodzienną historię miasta spacerując Podziemną Trasą Turystyczną
W maleńkiej uliczce Oleśnickiego, odchodzącej bezpośrednio od Rynku, ukryte jest wejście do Podziemnej Trasy Turystycznej. Ten wyjątkowy szlak przebiegający pod sandomierską Starówką to rozrywka dla miłośników historii i legend. Rozbudowany system piwnic i tuneli powstawał na przestrzeni XIV i XV wieku. Przez Sandomierz przebiegały wówczas ważne szlaki handlowe, a lokalni kupcy zmonopolizowali pośrednictwo w handlu. Potrzebując coraz więcej miejsca na składowanie najróżniejszych towarów, drążyli podziemne piwnice w miękkim lessowym podłożu pod kamienicami i miejskimi placami. Te najgłębsze sięgały nawet 15 metrów! W ten sposób powstał pod miastem cały labirynt składów i tuneli.
Według jednej z legend tunele przyczyniły się też do obrony miasta przed najazdem Tatarów. Bohaterka tej opowieści – Halina Krępianka – wprowadziła najeźdźców w podziemne lochy, gdzie zostali zasypani kamieniami. Niestety zginęła także Halina. Według innych podań tunele wybiegały daleko poza granice miasta docierając do przyległych wsi, a nawet do Baranowa Sandomierskiego.
Gdy Sandomierz w kolejnych latach stracił na znaczeniu, piwnice zostały częściowo zasypane. Z czasem zaczęły stanowić zagrożenie dla budynków znajdujących się bezpośrednio nad nimi, dlatego konieczne było podjęcie działań zabezpieczających i zalanie niektórych tuneli.
Z najciekawszych piwnic utworzono jednak w latach 70-tych XX wieku Podziemną Trasę Turystyczną, której długość wynosi dziś 470 metrów i obejmuje 34 komory na różnych wysokościach. To naprawdę wyjątkowa atrakcja Sandomierza, więc nie pomijajcie jej w swoich planach. Jesteśmy pewni, że będziecie zaskoczeni i zdziwieni gdy zorientujecie się jaką trasę pokonaliście pod ziemią i gdzie znajduje się wyjście!
Trasa czynna jest codziennie. Od kwietnia do września w godzinach 9 – 19 (ostatnie wejście o 18), o od października do marca w godzinach 9 – 17 (ostatnie wejście o 16). Bilet normalny kosztuje 25 PLN, a ulgowy 21 PLN.
4. Zajrzyj do Bazyliki katedralnej Narodzenia NMP
Przemierzając kolejne ulice sandomierskiej starówki i podążając w kierunku Wisły, z całą pewnością dojdziecie w końcu do Bazyliki katedralnej Narodzenia NMP. W Sandomierzu znajduje się wiele pięknych kościołów – kościół św. Jakuba, kościół św.Ducha, św. Michała i św. Józefa, jednak zdecydowanie najokazalsza i najbardziej charakterystyczna w panoramie miasta jest Bazylika wzniesiona w stylu gotyckim. W jej murach wielokrotnie gościł Władysław Jagiełło i to właśnie z jego fundacji powstały w prezbiterium wspaniałe freski, które stanowią jeden z najcenniejszych zabytków katedry.
W progach Bazyliki gościli również przyszli papieże – w 1918 r. Achilles Ratti (Pius XI) i kilkakrotnie w latach 60-tych Karol Wojtyła, który w roku 1999 odwiedził ją już jako papież Jan Paweł II.
5. Znajdź pierścień z krzemieniem pasiastym
Ziemia Sandomierska to jedyne na świecie miejsce występowania krzemienia pasiastego. Dlatego tak jak Gdańsk jest stolicą bursztynu, tak Sandomierz jest stolicą właśnie tego charakterystycznego kamienia. Biżuteria z krzemieniem pasiastym stała się jedną z najpopularniejszych i najcenniejszych pamiątek z tych okolic.
Pomysłodawcą wykonania “pomnika” – pierścienia z krzemieniem był Cezary Łutowicz, który jako pierwszy, w 1972 r., zastosował ten kamień w biżuterii. Pierścień z krzemieniem pasiastym można podziwiać nieopodal sandomierskiego rynku. Nietypowa rzeźba waży 80 kg, a obwód samego pierścienia ma aż 100 cm!
6. Przejdź przez Ucho Igielne
Ucho Igielne to nic innego jak Furta Dominikańska, ostatnia istniejąca furta w murach obronnych Sandomierza. Znajduje się przy ulicy Zamkowej i jest jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc na mapie miasta. Wąskie przejście umożliwiało ucieczkę i ukrycie się w murach Sandomierza, a niegdyś stanowiło także komunikację między dwoma klasztorami dominikańskimi stojącymi po obu stronach murów. To bez wątpienia jeden z najczęściej fotografowanych zakątków miasta!
7. Zobacz Zamek Królewski w Sandomierzu
Schodząc ze starego miasta, w kierunku Wisły, ulicami Zamkową lub Mariacką, dotrzecie do Zamku Królewskiego. Wybudowano go na polecenie Kazimierza Wielkiego na miejscu dawnego grodu. Wznosi się na wysokim wzgórzu, co zapewniało skuteczną obronę przed nieprzyjacielem.
Niestety to co możemy podziwiać dziś, to tylko jedno odrestaurowane w II połowie XX wieku skrzydło. Reszta twierdzy została zniszczona podczas Potopu Szwedzkiego, a w okresie zaborów władze rosyjskie przekształciły ów zabytek w więzienie.
Obecnie w Zamku mieści się Muzeum Okręgowe. Można oglądać w nim stałe wystawy o Sandomierzu, ale także kolekcję szkła artystycznego i jedyną na świecie kolekcję wyrobów jubilerskich i dzieł sztuki z krzemienia pasiastego.
Zamek czynny jest codziennie, poza poniedziałkami. Od kwietnia do końca września w godzinach 11 – 18, o od października do końca marca w godzinach 10 – 17. Bilet normalny kosztuje 20 zł, a ulgowy 12 zł.
Przeczytaj także nasz tekst o Kazimierzu Dolnym i jego atrakcjach.
8. Wypij lampkę wina w Winnicy Dominikańskiej
Według koneserów to właśnie pod Sandomierzem produkuje się najlepsze wina w Polsce. Sandomierski Szlak Winiarski jest jedną z najważniejszych atrakcji regionu, ale nawet jeśli nie będziecie mieli czasu na wyprawę za miasto do okolicznych winnic, warto udać się do Winnicy Dominikańskiej, która znajduje się przy kościele św. Jakuba.
Tradycja uprawiania winorośli przez Dominikanów w Sandomierzu sięga 1226 roku! To wtedy przybyli do Sandomierza pierwsi Dominikanie i od tego roku datuje się początek produkowania przez nich wina. Bracia wytwarzali wówczas wino głównie na użytek własny (do celów liturgicznych) choć istnieją dokumenty, które potwierdzają ich piastowski przywilej sprzedaży wina gronowego w całej Europie. Szybko znaleźli oni wielu naśladowców, więc średniowieczny Sandomierz stał się wkrótce winiarską potęgą. Produkcja załamała się w XVI wieku, gdy mroźne zimy wyniszczyły szlachetne odmiany winorośli. Późniejsze wydarzenia i liczne wojny na terenie Rzeczypospolitej dopełniły reszty zniszczeń.
Dominikanie wrócili do Sandomierza w 2001 roku po 137 latach nieobecności, a kilkanaście lat później – w 2012 roku postanowili wskrzesić winiarską tradycję. W przykościelnym bistro można skosztować tutejszych win rozkoszując się jednocześnie przepięknym widokiem na Zamek i panoramę miasta.
W okresie wakacyjnym winnica jest także dostępna dla zwiedzających. Od poniedziałku do piątku o godz. 14.00, a w sobotę o godz. 12.00 Dominikanie oprowadzają wszystkich zainteresowanych. Można także zorganizować wycieczki połączone z degustacją win.
9. Spróbuj także innych lokalnych przysmaków
Tuż obok sandomierskiego Rynku Starego Miasta znajduje się tzw. Mały Rynek, gdzie w sezonie można kupić i spróbować najróżniejszych lokalnych specjałów. Od soków tłoczonych z sandomierskich jabłek, po sandomierski cydr i krówki, w kilkunastu odmianach. Jest też sandomierski podpiwek, czyli orzeźwiający słodki napój bezalkoholowy, który powstaje z jęczmiennego słodu. Czasami stoiska z lokalnymi rarytasami można znaleźć też na głównym rynku lub placu przed Zamkiem Królewskim.
10. Przejdź przez wąwóz lessowy
Na terenie Sandomierza znajdują się dwa wąwozy lessowe: wąwóz świętojakubski zwany także staromiejskim oraz wąwóz Królowej Jadwigi. Ten drugi jest nieco bardziej okazały. Ma około pół kilometra i położony jest między ulicą Staromiejską a Królowej Jadwigi. Jego maksymalna wysokość u wylotu wynosi 10 metrów. Można tu podziwiać fantastyczne kształty korzeni i schronić się w cieniu drzew liściastych, które tworzą zielony parasol nad wąwozem. Miejsce to podobno często odwiedzała królowa Jadwiga podążając do Kościoła św. Jakuba.
Jeśli wybierzecie się na przechadzkę latem, nie zapomnijcie o sprayu przeciw komarom! W przeciwnym razie spacer po zacienionym wąwozie może pozostać niemiłym wspomnieniem!
11. Zobacz zachód słońca w Górach Pieprzowych
Słyszeliście kiedyś o Górach Pieprzowych w Sandomierzu? Nie? Warto nadrobić tę wiedzę. Pieprzówki to ponoć najstarsze góry w Polsce. Ich budulcem są liczące 500 mln lat skały kambryjskie (łupki i kwarcyty), które z wolna przeobrażają się w ciemnoszare okruchy. Proces wietrzenia sprawił, że strzeliste niegdyś góry, zamieniły się w niewysokie pagórki, co nie zmienia faktu, że wycieczka w te rejony jest bardzo ekscytująca!
W Góry Pieprzowe z sandomierskiego rynku prowadzi czerwony szlak turystyczny. To niespełna 4 kilometrowy spacer, z niezbyt ostrym podejściem na samym końcu. Alternatywnie można też podjechać autem lub rowerem do pensjonatu Willa Dzika Róża i stamtąd wyruszyć na krótką wędrówkę po okolicznych wzniesieniach.
Na terenie Pieprzówek znajdują się skupiska 15 gatunków dzikiej róży, co jest ewenementem w skali europejskiej. Z punktu widokowego na szczycie rozciąga się przepiękny widok na sandomierskie stare miasto i Wisłę. Najlepiej przyjechać tu wieczorem i podziwiać ze wzgórza malownicze zachody słońca nad Sandomierzem.
12. Wyrusz śladami serialu Ojciec Mateusz
Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że Sandomierz zyskał duży rozgłos i sławę dzięki serialowi „Ojciec Mateusz„, realizowanemu tu nieprzerwanie od 2008 roku. Nierzadko można spotkać na Starym Mieście ekipę filmową, a nawet głównych bohaterów. Nic więc dziwnego, że do Sandomierza przybywa wielu turystów chcących odwiedzić miejsca, w których przebywał słynny ksiądz-detektyw. Co prawda duża część ujęć kręconych jest poza miastem (między innymi w Warszawie), ale kultowe wnętrza zostały odtworzone w Muzeum – Świat Ojca Mateusza, przy rynku. Na powierzchni 300 m2 utworzono wystawę, która wiernie oddaje klimat serialu. Niecodzienną atrakcją są figury woskowe aktorów odtwarzających główne role. Fani mogą się także zaopatrzyć się w oryginalne pamiątki w muzealnym sklepie.
Warto zajrzeć także do kawiarni Cafe Mała, bo to podobno ulubione miejsce Ojca Mateusza i pozostałych członków ekipy! Choć sami nie jesteśmy fanami serialu, to w czasie pobytu w Sandomierzu spotkaliśmy zarówno Artura Żmijewskiego i Kingę Preis czyli Księdza Mateusza i jego gosposię Natalię Borowik. Kto wie, może i Wam się uda!
Sandomierz – mapa atrakcji
Mamy nadzieję, że w czasie wizyty w Sandomierzu zrealizujecie choć kilka punktów z naszej listy. To naprawdę przepiękne miasto i jesteśmy pewni, że przypadnie Wam do gustu. W ciągu jednego dnia można go przejść wszerz i wzdłuż, a jeśli zostaniecie w okolicy dłużej możecie zobaczyć także mnóstwo ciekawych miejsc położonych tuż nieopodal – Zamek Krzyżtopór, Baranów Sandomierski lub odwiedzić jedną z sandomierskich winnic. Gwarantujemy, że to będzie wspaniała wycieczka!
Sandomierz – noclegi, czyli gdzie spać?
Sandomierz to dość popularny kierunek turystyczny ze stale poszerzającą się bazą noclegową. Od hoteli, przez pensjonaty i kwatery prywatne. Najlepiej odwiedzić go poza sezonem lub latem – w dni powszednie. W weekendy Sandomierz bywa naprawdę zatłoczony, choć oczywiście ma to swój urok, jeśli komuś niestraszne są tłumy innych turystów.
Nasze 3 propozycje obiektów noclegowych to:
- Pokoje Gościnne Widnokrąg – przepiękny obiekt położony tuż obok Bramy Opatowskiej na Starym Mieście
- Willa Pod Bramą – hotel położony tuż obok Starego Miasta
- Pensjonat Sandomierski – położony po drugiej stronie Wisły niż centrum Sandomierza, obiekt może poszczycić się konkurencyjnymi cenami.