Żywe Muzeum Porcelany w Ćmielowie – zobacz jak powstaje porcelana

Ćmielów – niewielka miejscowość na Kielecczyźnie, to wyjątkowe miejsce na mapie naszego kraju. To niewątpliwie polska stolica porcelany, w której od ponad 200 lat wyrabia się rozpoznawalne na całym świecie produkty z białego złota. Niewiele osób wie, że znajduje się tu nie tylko jedyna w Polsce manufaktura porcelany, w której wyroby powstają bez użycia maszyn, ale także Żywe Muzeum Porcelany, gdzie oprócz eksponatów możemy zobaczyć jak wygląda cały proces produkcji porcelanowych wyrobów. Zwiedzając Sandomierz i inne atrakcje województwa świętokrzyskiego zdecydowanie warto tu przyjechać!

Krótka historia porcelany na świecie

Porcelanę wynaleziono w Chinach prawdopodobnie w początkach naszej ery, ale oficjalnie jej powstanie datuje się na VII wiek. Według legend Europa poznała porcelanę dzięki Marco Polo, który przywiózł ją na stary kontynent. Chińska porcelana przez wiele lat była obiektem pożądania na wszystkich ówczesnych dworach królewskich, a ceny takich wyrobów niejednokrotnie przewyższały cenę złota – stąd mowa o białym złocie. Porcelana była wyznacznikiem statusu majątkowego i traktowano ją niemal na równi z dziełami sztuki. Przekazywano ją z pokolenia na pokolenie, jako element tradycji i historii.

Chińczycy pilnie strzegli swoich receptur i przez kilkaset lat mieli wyłączność na produkcję wyrobów porcelanowych. Z czasem jednak pojawiły się silne dążenia do odtworzenia tej receptury w Europie, lecz udało się to dopiero na początku XVIII wieku. Pierwsza europejska fabryka powstała w Miśni, niedaleko Drezna, a następnie produkcja pojawiła się w Anglii i Francji. Co ciekawe początkowo kopiowano chińskie wzory i dopiero kilkadziesiąt lat później rozpoczęto projektowanie wzorów europejskich. W 1771 roku upubliczniona została sekretna receptura, a nowe fabryki zaczęły wyrastać jak grzyby po deszczu.

porcelana, Ćmielów

Krótka historia porcelany w Ćmielowie

W rejonach w których położony jest Ćmielów prawdopodobnie już w czasach neolitu ludność wykonywała narzędzia kamienne z krzemienia pasiastego i gliniane naczynia. W 1790 roku lokalny garncarz, Wojtas skupił wokół siebie grupę rzemieślników i stworzył małą fabrykę, w której powstawały wyroby z fajansu i gliny. W rzeczywistości był to wspólny piec do wypału gliny, z którego za opłatą korzystali lokalni garncarze.

W 1804 roku fabrykę przejął hrabia Jan Małachowski i to jemu przypisuje się miano ojca założyciela ćmielowskich zakładów. Samą porcelanę zaczęto jednak produkować tu nieco później – dopiero w 1838 roku. Wymagało to po pierwsze odpowiedniego przeszkolenia pracowników do pracy z nowym materiałem, a po drugie dopracowania receptury. Warto wspomnieć, że w okolicy Ćmielowa były też naturalne zasoby niezbędne do produkcji porcelany – a mianowicie złoża glinki kaolinowej. Dlatego to, że powstała tu fabryka porcelany, nie było dziełem przypadku.

porcelana, Ćmielów

porcelana, Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Fabryka w kolejnych latach przechodziła w ręce najróżniejszych właścicieli. Istotnym wydarzeniem w historii zakładu było powstanie wytwórni porcelany Świt w 1936 roku, z inicjatywy pracowników funkcjonującej w tym czasie Fabryki Porcelany i Wyrobów Ceramicznych w Ćmielowie S.A. Odłączając się od fabryki macierzystej chcieli skupić się na nowinkach technologicznych i na projektach artystycznych. Kadrę tworzył między innymi Bronisław Kryński, który objął kierownictwo techniczne i stworzył unikalną recepturę na różową porcelanę.

Po wojnie w 1950 nad fabryką ustanowiono przymusowy zarząd państwowy. Przez pewien czas obie fabryki funkcjonowały jako jedno przedsiębiorstwo wielozakładowe z oddziałami Ćmielów i Świt. O ile w Ćmielowie produkowano przede wszystkim ceramikę użytkową, tak w Świcie powstawała porcelana artystyczna (m.in. figurki i serwisy kawowe).

Świt zaczął współpracę z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie, gdzie w Zakładzie Ceramiki pracował między innymi rzeźbiarz Lubomir Tomaszewski, którego dzieła do dziś są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych wzorów polskiej ceramiki. Pracownicy IWP mieli za zadanie zaprojektować nowoczesne bibeloty do domów. Poszukując nowoczesności zaczęli upraszczać kształty figurek, rezygnując ze szczegółowego przedstawiania rzeźbionych obiektów. Ceramiczne dzieła miały geometryczne kształty i jednocześnie miękkie linie które nadawały im niesamowitej lekkości. Wkrótce zyskały ogromną popularność, a ich prezentacje na targach w kraju i zagranicą zawsze wzbudzały zainteresowanie. Mimo stosunkowo wysokich cen, produkowane w niewielkich nakładach rzeźby, wyprzedawały się błyskawicznie. W ciągu 9 lat opracowano około 120 modeli, które wytwarzano seryjnie.

W zakładzie zaprojektowano także 6 nowoczesnych serwisów do kawy, z których dwa, autorstwa Tomaszewskiego, trafiły do produkcji w Ćmielowie. Ina i Dorota, bo tak je nazwano, zupełnie odbiegały formą od standardowych serwisów kawowych. Serwisy otrzymały I nagrodę na wystawie na Kongresie Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Projektantów Wzornictwa Przemysłowego w Paryżu w 1963 roku.

porcelana Ina i Dorota, Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Mimo dużej popularności produktów z czasem władze niestety zaczęły wygaszać produkcję w Świcie uznając ją za zbyteczną.

AS Ćmielów współcześnie

W 1991 roku Świt wystawiono na sprzedaż, ale dopiero w trzecim przetargu, w 1996 roku zakupił ją obecny właściciel Adam Spała. Chciał on przede wszystkim wznowić produkcję kultowych figurek i artystycznej porcelany ćmielowskiej. Po 10 latach przygotowań udało się to osiągnąć. Współcześnie są one w dużej mierze wytwarzane z oryginalnych form matek z zachowaniem tradycyjnego procesu produkcji, a w Ćmielowie powstają prawdziwe dzieła sztuki. W 2004 roku odnowiono także współpracę z Lubomirem Tomaszewskim – dawnym projektantem najsłynniejszych ćmielowskich wzorów porcelany.

Udało się także odtworzyć recepturę na różową porcelanę, która uznawana była za bezpowrotnie utraconą. Po 70 latach poszukiwań okazało się jednak, że przetrwały notatki twórcy różowej porcelany – Bronisława Kryńskiego, które zostały przekazane w 2010 roku przez jego córkę fabryce AS Ćmielów. Nic dziwnego, że receptury przez lata nie udało się odtworzyć, bo o ile do produkcji białej porcelany używa się 3 składników, tak do różowej aż 11.

Od 2021 roku fabryka w Ćmielowie szczyci się również opatentowaniem i wyprodukowaniem porcelany szmaragdowej.

różowa porcelana, Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany w Ćmielowie

Współcześnie do Ćmielowa przyciąga turystów Żywe Muzeum Porcelany, które powstało przy fabryce AS Ćmielów. Można tu poznać, a przede wszystkim także uczestniczyć w skomplikowanym i czasochłonnym procesie produkcji porcelanowych wyrobów – stąd nazwa Żywe Muzeum.

Część muzealnych prezentacji odbywa się w starym, oryginalnym, ogromnym 22 metrowym i 3 kondygnacyjnym muflowym piecu, którego kiedyś używano do suszenia i wypalania porcelany. Tu poznajemy między innymi jak wygląda długotrwały proces projektowania i modelowania formy, z których powstają porcelanowe wyroby.

W kolejnych pomieszczeniach możemy już z tak wytworzonych form odlać porcelanowe rzeźby oraz zobaczyć jakie dalsze kroki niezbędne są do tego, by uzyskać ostateczny produkt.

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów
Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów
Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Jednym z najważniejszych i jednocześnie najbardziej nieprzewidywalnych procesów w czasie produkcji porcelany jest wypalanie. Jeszcze do niedawna było to niezwykle czasochłonne, bo porcelanowe figurki czy naczynia przed wsadzeniem do ogromnego pieca należało najpierw umieścić w specjalnych pojemnikach szamotowych by nie osiadła na nich czarna sadza. Następnie wejścia do pieca zamurowywano i rozpalano ogień, który rozgrzewał go przez 2-3 dni, by uzyskać właściwą temperaturę. Wypalanie trwało kilka godzin, a przez kolejne 2-3 dni piec stygnął. Po takim czasie wejścia były burzone, a porcelana wyjmowana lub przenoszona na inny poziom pieca do kolejnego wypału.

piec do wypalania porcelany Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

piec do wypalania porcelany Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Porcelanę wypala się co najmniej dwa razy – tak zwany pierwszy wypał to wstępne utwardzenie naszego wyrobu, drugi odbywa się po szkliwieniu. Dopiero po obu cyklach uzyskujemy biały, lśniący połysk. Jeśli porcelana jest dodatkowo malowana – czeka nas kolejne wypalanie, a czasem nawet kilka. W trzykondygnacyjnym piecu można było wykonywać trzy czynności jednocześnie: na samej górze odbywało się suszenie porcelany, na środkowym – pierwsze wypalanie, a na dolnym – wypalanie drugie. Obecnie zabytkowy piec został zastąpiony nowoczesnymi piecami gazowymi i elektrycznymi, ale sposób produkcji porcelany nie zmienił się.

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

W Żywym Muzeum Porcelany w Ćmielowie zobaczycie też na czym polega szkliwienie porcelany i jak maluje się figurki by finalny produkt wyglądał zachwycająco. A trzeba pamiętać, że tylko około 8 na 100 odlewów filiżanek trafia do sprzedaży. Porcelana to bardzo kruchy i wymagający materiał i niestety na każdym etapie produkcji można go łatwo uszkodzić! Ulega licznym deformacjom, pęka, odkształca się i kurczy w piecu, więc nawet wtedy gdy produkt jest już gotowy, pomalowany i wstawimy go na ostatni wypał, może okazać się że ostatecznie nie będzie nadawał się do sprzedaży!

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Warsztaty ceramiczne w Żywym Muzeum Porcelany

Turyści zwiedzający muzeum mogą także uczestniczyć w specjalnych warsztatach ceramicznych. Do wyboru mamy kilka opcji. Możemy pracować z masą porcelanową, poznać proces jej formowania i stworzyć własną porcelanową różę. Inną możliwością są warsztaty zdobienia ceramiki specjalnymi farbami. Do wyboru mamy malowanie porcelanowego kubka, kotka lub filiżanki ze spodkiem. O tym jak bardzo misterna i trudna jest to praca mieliśmy okazję przekonać się tworząc nasze autorskie projekty. Pomijając nawet kwestię naszych znikomych talentów plastycznych jesteśmy pełni podziwu dla niezwykłej sztuki zdobienia ceramicznych produktów, gdzie potrzebna jest niesamowita precyzja, cierpliwość i spokój! Warsztaty trwają od 30 do 40 minut. W przypadku warsztatów malowania należy uwzględnić dodatkowy czas około 40 minut potrzebny na wypalenie naszych wyrobów.

warsztaty ceramiczne, Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

warsztaty ceramiczne, Żywe Muzeum Porcelany, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany – wystawa starej porcelany

W Muzeum znajduje się też ciekawa wystawa najróżniejszych porcelanowych produktów z całego świata. Większość eksponatów pochodzi z okresu 1930-1960 i są to serwisy kawowe lub kultowe figurki wytwarzane w tamtych czasach w Ćmielowie.

Żywe Muzeum Porcelany, wystawa starej porcelany

Są też zabytki archeologiczne z czasów neolitu, między innymi narzędzia z kamienia i krzemienia pasiastego, a także koszyczki fajansowe z 1842 roku.
Na wystawie możemy też zobaczyć jak zmieniały się trendy i stylistyka wytwarzanej porcelany na przestrzeni lat. Jest też kącik z porcelaną ze świata, przywożoną przez właściciela muzeum z licznych podróży po świecie.

Żywe Muzeum Porcelany, wystawa starej porcelany

Uwagę zwracają także obrazy i ikony malowane na porcelanie. To bardzo czasochłonna technika wymagająca nawet kilkunastokrotnego wypalenia jednego obrazu, gdyż każdy kolor wypala się osobno.

ikony na porcelanie, Ćmielów

ikony na porcelanie, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany – Galeria Van Rij

Na pierwszym piętrze, w postindustrialnej przestrzeni starej malarni porcelany Świt Ćmielów, znajduje się jedna z największych prywatnych przestrzeni sztuki współczesnej – Galeria Van Rij. Prezentuje największą w Europie wystawę prac Lubomira Tomaszewskiego, który znany jest z ćmielowskich projektów porcelany. W 1966 roku wyjechał on do Stanów i tam stworzył ogromną część swoich prac, które w dużej mierze znajdują się w prywatnych kolekcjach. Uwagę zwracają jego obrazy wykonane w autorskiej technice ognia i dymu oraz unikalne rzeźby łączące naturalne fragmenty drewna z metalem. Galeria zaprasza do współpracy także innych artystów i dwa razy do roku zmienia ekspozycję wystaw czasowych.

Galeria Van Rij

Galeria Van Rij

Galeria Van Rij

Galeria Van Rij

Żywe Muzeum Porcelany – pozostałe atrakcje

W budynku Żywego Muzeum Porcelany działa sklep w którym można obejrzeć, a także oczywiście zakupić wyroby z fabryki AS Ćmielów. Wśród nich są klasyczne wzory figurek i filiżanek, a także wyroby z różowej i szmaragdowej porcelany.

Żywe Muzeum Porcelany, sklep firmowy

Dla kawoszy dodatkową atrakcją może być wizyta w Kawiarni Leżąca Kotka, w której można spróbować między innymi najdroższej kawy świata “kopi luwak”. Kawiarnia oferuje też bogaty wybór herbat z całego świata. Napoje podawane są oczywiście w ćmielowskiej porcelanie.

Kawiarni Leżąca Kotka

Przed budynkiem Żywego Muzeum Porcelany znajduje się jeszcze jedna nietypowa wystawa. Ćmielowska Aleja Małp – jaka jest historia jej powstania i co symbolizują tajemnicze głowy, o tym przekonacie się najlepiej sami w czasie wizyty w Muzeum.

Aleja Małp, Ćmielów

Aleja Małp, Ćmielów

Aleja Małp, Ćmielów

Żywe Muzeum Porcelany – informacje praktyczne

Dojazd – Ćmielów położony jest w województwie świętokrzyskim przy DW numer 755, pomiędzy Ostrowcem Świętokrzyskim, a Ożarowem. To zaledwie 30 minut drogi samochodem od Sandomierza, i innej lokalnej atrakcji turystycznej – zamku Krzyżtopór w Ujeździe.

Godziny otwarcia – Żywe Muzeum Porcelany jest otwarte codziennie od 9:00 do 18:00

Ceny biletów:

  • Żywe Muzeum Porcelany, Wystawa Porcelany, Galeria Van Rij
    • 29 PLN bilet normalny, 25 PLN bilet ulgowy
  • Żywe Muzeum Porcelany, Wystawa Porcelany, Galeria Van Rij  i warsztaty ceramiczne lepienie róży z porcelany
    • 49 PLN bilet normalny, 45 PLN bilet ulgowy
  • Warsztaty ceramiczne lepienie róży z porcelany
    • 27 PLN za osobę
  • Warsztaty ceramiczne malowanie kubka z porcelany
    • 90 PLN za osobę
  • Warsztaty ceramiczne malowanie kotka z porcelany
    • 110 PLN za osobę
  • Warsztaty ceramiczne malowanie filiżanki z porcelany
    • 150 PLN za osobę
Tekst powstał we współpracy z Żywym Muzeum Porcelany

Polecamy atrakcje w okolicy:

Idziemy Dalje, logo

Drogi Czytelniku! Mamy nadzieję, że znalazłeś tutaj przydatne informacje i że artykuł pomógł Ci zaplanować wyjazd lub zainspirował do ciekawego spędzenia czasu. Możesz wesprzeć nas w dalszej blogowej działalności stawiając nam wirtualną kawę. Dziękujemy za to, że doceniasz naszą pracę.

Postaw kawę IdziemyDalej.pl

Na koniec mamy dla Ciebie kilka przydatnych podróżniczych linków i porad.

Polecamy rezerwację noclegów przez wyszukiwarkę Booking.com. To doskonała porównywarka ofert z całego świata. Możesz tu znaleźć obiekty w najlepszych lokalizacjach i najbardziej korzystnych cenach. Wejdź, wyszukaj, porównaj i oszczędzaj.

Booking.com

Jeśli szukasz ciekawych atrakcji turystycznych, lokalnych wycieczek lub chcesz kupić bilety wstępu bez stania w długich kolejkach, koniecznie sprawdź ofertę portalu Get Your Guide. Dzięki niemu odkryjesz nieznane atrakcje, a także oszczędzisz czas i pieniądze.

GetYourGuide

Naszym ulubionym sposobem podróżowania jest samochód. Daje on nam niezależność i możliwość dotarcia niemal w dowolne miejsce. Dlatego w czasie naszych podróży korzystamy z porównywarki ofert wypożyczalni aut Rentalcars. Możecie w niej znaleźć samochody na całym świecie w najlepszych cenach.

Rentalcars

Podobał Ci się nasz artykuł? Kliknij "Lubię to!", "Udostępnij" lub oceń go!

4.8 - (Głosy: 11)