Zamek w Baranowie Sandomierskim – renesansowa perła Podkarpacia

Baranów Sandomierski to miejscowość położona na nizinnym terenie starorzecza Wisły, zaledwie 15 kilometrów od Tarnobrzega i 30 kilometrów od Sandomierza. Jeśli lubicie zwiedzać zamki warto tu przyjechać, by zobaczyć jeden z najcenniejszych zabytków budownictwa świeckiego z czasów renesansu w Polsce i w Europie. Zamek w Baranowie Sandomierskim, ze względu na liczne podobieństwa do krakowskiej warowni, nazywany jest często Małym Wawelem. Z powodzeniem zagrał zresztą Wawel w popularnym serialu „Czarne chmury”.

Dawną siedzibę rodu Leszczyńskich otacza przepiękny, 14-hektarowy park z ogrodami w stylu angielskim, włoskim i francuskim. To najpiękniejsza rezydencja magnacka w naszym kraju!

Historia Zamku w Baranowie

Zamek w Baranowie został wzniesiony pod koniec XVI wieku, w miejscu średniowiecznego dworu obronnego (wieży mieszkalno-obronnej), który w XV wieku należał do rodziny Baranowskich. Kolejni właściciele wybudowali tu dwór renesansowy na planie prostokąta, z cylindrycznymi wieżami w narożach, stanowiący dziś zachodnią część zamku. W kolejnych latach dobudowano dziedziniec z krużgankami wokół nowych budynków i założono bibliotekę. Mniej więcej wtedy zamek nabrał kształtu, jaki możemy podziwiać współcześnie. Do niedawna uważano, że autorem rozbudowy był słynny włoski architekt Santi Gucci, ale najnowsze badania skłaniają się ku tezie, że był to raczej ktoś z jego warsztatu.

U progu XVI wieku Zamek w Baranowie był główną siedzibą rodu Leszczyńskich, a sam Baranów stał się ważnym ośrodkiem reformacji, z własnym zborem, szkołą, a nawet drukarnią. O jego dużym znaczeniu polityczno-kulturanlym świadczą częste wizyty Stefana Batorego. W tych czasach zamek rozbudowano o dodatkowy system obronny, zmieniono rozplanowanie wnętrz i zmodernizowano szatę zewnętrzną. Leszczyńscy administrowali Baranowem przez ponad 100 lat, by w 1677 roku sprzedać zamek.

Pod koniec XVII wieku zainicjowano kolejną przebudowę rezydencji, angażując do prac słynnego architekta i budowniczego Pałacu Krasińskich w Warszawie, Tylmana z Gameren. Część wnętrz została wówczas przekształcona w pomieszczenia mieszkalne, odnowiono także elewację.

U schyłku XVIII wieku właścicielem Baranowa został ród Krasickich, którzy przywrócili zamkowi dawną świetność, zachowując przy tym jego renesansowo-barokowy charakter. Dzięki staraniom Jana Krasickiego zgromadzono w Baranowie potężny zbiór pamiątek po biskupie Ignacym Krasickim.

W XIX wieku zamek nawiedziły dwa pożary (w 1849 i 1898 roku). Pierwszy z nich był szczególnie dotkliwy, bo w jego wyniku zniszczone zostały nie tylko wnętrza i ich wyposażenie, ale także konstrukcja budynku. Ówcześni właściciele nie byli w stanie ponieść kosztów odbudowy, więc zamek wystawiono na licytację, którą wygrał Feliks Dolański z Grabowa. Jednak dopiero jego syn, Stanisław Karol Dolański przywrócił rezydencji dawne funkcje z pomocą architekta Tadeusza Stryjeńskiego. Jedna z baszt została wówczas zaadaptowana na secesyjną kaplicę, wewnątrz której znalazły się obrazy Jacka Malczewskiego (Tryptyk przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem, Tobiasza z aniołem i patrona Malczewskiego, św. Jacka Odrowąża) i witraże Józefa Mehoffera. Z zaprojektowanych 7 witraży do dziś zachował się tylko jeden, reszta została odtworzona.

Po II wojnie światowej

Dolański mieszkał na zamku do 1940 roku, gdy cały majątek został zajęty przez Niemców. W czasie wojny zamek uległ dewastacji, a w 1945 roku na skutek reformy rolnej przeszedł na własność Skarbu Państwa. Nie od razu jednak poddano go renowacji. Po wojnie w zamku zorganizowano magazyn zboża, w arkadach urządzono składy siana, a w pomieszczeniach zamkowych hodowano drób. Dodatkowo rezydencja stała się miejscem, skąd mieszkańcy chętnie pozyskiwali materiały budowlane.

Dopiero w 1958 roku zamkiem zainteresowało się Ministerstwo Przemysłu Chemicznego, bo w pobliżu Baranowa odkryto wówczas bogate złoża siarki. Podjęto decyzję o restauracji zabytku z przeznaczeniem na cele administracyjne i kulturalne. W 1960 roku nastąpiło formalne przekazanie zamku Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki “Siarkopol” w Tarnobrzegu. Zyskały one dzięki temu obiekt, który podobno robił kolosalne wrażenie na kontrahentach.

W 1965 roku otwarto tu Mu­zeum wnętrz i hi­sto­rii zam­ku wy­po­sa­żo­ne ze zbio­rów wła­snych przez Mu­zeum Na­ro­do­we i Mu­zeum Woj­ska Pol­skie­go w War­sza­wie. Od roku 1997 wła­ści­cie­lem Ze­spo­łu Zam­ko­wo-Parkowego w Baranowie jest Agen­cja Roz­wo­ju Prze­my­słu S.A.

Architektura Zamku w Baranowie

Zamek w Baranowie Sandomierskim należy do najchętniej odwiedzanych tego typu obiektów w Polsce. Pierwotnie wzniesiony dwór zajmował zachodnią część założenia – była to prostokątna budowla z dwiema basztami w narożach. Na parterze znajdowały się wówczas pomieszczenia gospodarczo-administracyjne, a na piętrze mieszkalne i reprezentacyjne.

Na przełomie XVI i XVII wieku zamek został powiększony i rozbudowano go, dostawiając skrzydło północne i wschodnie. Dla symetrii dobudowano także dwie baszty wschodnie. Od południa zamknięto całość ścianą frontową z wieżą i centralnym wejściem, dzięki czemu powstał prostokątny dziedziniec. To nadało rezydencji formę obronną w stylu palazzo in fortezza. Co ciekawe dziedziniec wzniesiono na wysokości piętra (wchodzi się na niego po schodach), więc w czasie licznych wylewów Wisły nie był on zalewany. Wewnętrzny plac otaczają z trzech stron dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne. Na dwóch z nich podziwiać można arkadowe krużganki, których kolumny ozdobione zostały maszkaronami, czyli twarzami ludzko-zwierzęcymi. Od strony wejścia znajduje się loggia z prowadzącymi na piętro schodami.

Zwiedzanie Zamku w Baranowie

Wnętrza zamku w Baranowie można zwiedzać wyłącznie z przewodnikiem. Oprowadzania odbywają się o pełnej godzinie i trwają około 60 minut. W zachodnim skrzydle znajduje się sala portretowa z czterema wizerunkami królów Polski, a także Galeria Tylmanowska, w której prezentowane są obrazy przedstawiające miasta włoskie. We wschodniej części można zobaczyć trzy komnaty gościnne oraz Basztę Falconiego. Zawdzięcza ona swoją nazwę włoskiemu artyście, który w latach 30-tych XVII wieku wykonał dla Leszczyńskich przepiękne sztukaterie na suficie w jednej z baszt zamkowych. Mimo różnych kolei losu zdobienia zachowały się w oryginalnym kształcie.

Z basztą związana jest także legenda zamkowa. To tu bracia bliźniacy, zamieszkujący zamek, stoczyli rozstrzygającą walkę, o serce pięknej damy dworu. Ale obaj zadali sobie śmiertelne ciosy w serce w tym samym momencie. W rocznicę pojedynku, na ścianie baszty, pojawia się czerwona plama przypominająca krew walczących.

Dla turystów dostępna jest także secesyjna kaplica zamkowa, która przez pewien czas pełniła funkcję sali kinowej. Gdy w latach 70-tych podejmowano decyzje o renowacji zamku stworzenie kina wydawało się innowacyjnym pomysłem. A warto wiedzieć, że było to jedyne pomieszczenie w którym zachowały się resztki dawnego wystroju, dlatego na szczęście w 1997 roku przywrócono kaplicy jej pierwotną funkcję. Dziś zachwyca ona swym pięknem i wyjątkowym klimatem.

W podziemiach zamku organizowane są różnego rodzaju wystawy czasowe. Ich zwiedzanie jest osobno płatne. Na dole znajduje się także galeria fotograficzna, dokumentująca najróżniejsze etapy przebudowy Baranowa.

Zamkowe Ogrody

Zamek w Baranowie otoczony jest przepięknym, 14-hektarowym parkiem. To idealne miejsce na spacery, sesje zdjęciowe i ucieczkę od zgiełku miasta i na wypoczynek, gdy tylko dopisuje pogoda. Na terenie parku można podziwiać aż trzy rodzaje założeń ogrodowych.

Od północnej strony znajdziemy ogród w stylu angielskim. Odznacza się on ucieczką do naturalnych form krajobrazowych, gdzie dominuje swoboda, mogąca na pierwszy rzut oka sprawiać wrażenie lekkiego nieuporządkowania. W ogrodzie angielskim pojawiają się także elementy architektury naśladującymi założenia budowli antycznych.

W południowej części parku, przed hotelem zamkowym podziwiać można ogród w stylu francuskim, z regularnymi, symetrycznymi kompozycjami i okrągłym kwiatowym klombem pośrodku. Drzewa i krzewy formowane są w geometryczne kształty, a ścieżki starannie wyłożone drobnymi kamykami.

Od zachodu za tarasem fontannowym powstał bukszpanowy ogród włoski z zamykającą go pergolą. Miłośników przyrody z pewnością zainteresuje również fakt, że na terenie parku rośnie także unikatowy, 120-letni tulipanowiec amerykański, którego kwiaty przypominają wielkie tulipany!

Zamek w Baranowie Sandomierskim – informacje praktyczne

Zamek czynny jest w zależności od miesiąca w określonych godzinach:

• kwiecień – październik: 10.00 – 19.00 (ostatnie wejście z przewodnikiem o 18:00)
• listopad – marzec: 8.00 – 16.00 (ostatnie wejście z przewodnikiem o 15:00)

Wstęp to parku i ogrodów:

• 7.00 – 22.00

Ceny biletów:

• zwiedzanie zamku z przewodnikiem: 15 PLN bilet normalny, 10 PLN bilet ulgowy
• Trasa Turystyczna w Zamkowym Przyziemiu (Zbrojownia) – 8 PLN
• ogrody 4 PLN bilet normalny, 2 PLN bilet ulgowy

Warto pamiętać, że zespół zamkowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim łączy w sobie funkcje muzealne i hotelarsko-gastronomiczne. Z tego względu przed przyjazdem najlepiej sprawdzić, czy nie odbywają się tu akurat imprezy zamknięte (szczególnie w weekendy!). Może się wówczas zdarzyć, że nie uda nam się zwiedzić zamku.

Jak dojechać do Zamku w Baranowie Sandomierskim

Baranów Sandomierski położony jest w północnej części województwa podkarpackiego, tuż przy granicy ze świętokrzyskim. Niedaleko miasta przebiegają drogi krajowe numer 9 łącząca Radom z Rzeszowem i numer 79 z Krakowa do Sandomierza. Zamek w Baranowie znajduje się bardzo blisko centrum miasta, a dojazd do niego jest dobrze oznaczony. Przed posiadłością znajduje się duży płatny parking.

Polecamy atrakcje w okolicy:

Drogi Czytelniku! Mamy nadzieję, że znalazłeś tutaj przydatne informacje i że artykuł pomógł Ci zaplanować wyjazd lub zainspirował do ciekawego spędzenia czasu. Możesz wesprzeć nas w dalszej blogowej działalności stawiając nam wirtualną kawę. Dziękujemy za to, że doceniasz naszą pracę.

Na koniec mamy dla Ciebie kilka przydatnych podróżniczych linków i porad.

Polecamy rezerwację noclegów przez wyszukiwarkę Booking.com. To doskonała porównywarka ofert z całego świata. Możesz tu znaleźć obiekty w najlepszych lokalizacjach i najbardziej korzystnych cenach. Wejdź, wyszukaj, porównaj i oszczędzaj.

Jeśli szukasz ciekawych atrakcji turystycznych, lokalnych wycieczek lub chcesz kupić bilety wstępu bez stania w długich kolejkach, koniecznie sprawdź ofertę portalu Get Your Guide. Dzięki niemu odkryjesz nieznane atrakcje, a także oszczędzisz czas i pieniądze.

Naszym ulubionym sposobem podróżowania jest samochód. Daje on nam niezależność i możliwość dotarcia niemal w dowolne miejsce. Dlatego w czasie naszych podróży korzystamy z porównywarki ofert wypożyczalni aut Rentalcars. Możecie w niej znaleźć samochody na całym świecie w najlepszych cenach.